Zobaczyć kryzys i przetrwać

Nasz rząd znalazł unikalny w skali światowej sposób na gospodarcze spowolnienie. Można go scharakteryzować w trzech słowach, odzwierciedlających trzy fazy działań Donalda Tuska. To zaprzeczenie, bagatelizowanie i cięcia. Kiedy w Stanach Zjednoczonych na poważnie pękła bańka na rynku nieruchomości, Platforma Obywatelska wysyłała kojące komunikaty, chyba zupełnie bagatelizujące fakt globalizacji gospodarki. Nas spowolnienie światowych gospodarek miało nie dotyczyć, a PiS i SLD, które uważały wówczas inaczej, premier "sama miłość" Tusk odsądzał od czci i wiary, zarzucając panikarstwo. Potem przyszedł czas na uznanie, że rezultaty kryzysu jednak nas dotkną, ale nie jest to powód do gwałtownej rewizji budżetu. W międzyczasie powoli zaczęło rosnąć bezrobocie, a złotówka pod wpływem spekulacji szalała. Było groźnie, ale sytuację udało się opanować. Teraz "nagle" okazało się, że budżet dostał mniej pieniędzy niż planował i trzeba łatać potencjalną dziurę budżetową. Oczywiście pan premier za wszelką cenę chce uniknąć podwyżek podatków (chociaż zmniejszenie ilości stawek PIT z trzech do dwóch dość mocno uderzyło w budżet), więc pojawiły się plany kuriozalnych cięć. Jak już wspominałem - państwo będzie oszczędzać na podręcznikach dla niewidomych, na biletach ulgowych dla "bogatych studentów" , a do tego likwidacji ulegnie symbol rzekomej "troski" PO o najuboższych - rezerwa solidarności społecznej. Resztę braków załata się dochodami z prywatyzacji. Sprzedaż przedsiębiorstw w czasie bessy, na dodatek nie wykazująca zastanowienia nad skalą procesu, każe powątpiewać w strategiczne myślenie Platformy. Dochody z prywatyzacji kiedyś się skończą, a budżet przede wszystkim potrzebuje silnych, stabilnych i trwałych źródeł finansowania ludzkich potrzeb. Ale na cóż PO ma się tym martwić, najwyżej zostawi tego typu problemy swoim następcom.

No i rząd jak dziecko cieszy się z nielicznych publikacji zagranicznej prasy, które wyrażają zdumienie dobrym stanem polskiej gospodarki. Rząd Tuska zdaje się cieszyć, że nie musi proponować jakichkolwiek pakietów stymulacyjnych i sięgać po takie "obrzydlistwa", jak keynesowskie z ducha narzędzia służące poprawie popytu. Nic zatem nie dzieje się z podatkiem VAT i ewentualną obniżką (ba, nawet przebąkiwano o jego podwyżce), nie ma żadnego zainteresowania w rozwoju energetyki odnawialnej, ani widu, ani słychu o propozycjach rządu na regulacje sektora finansowego na skalę unijną. Nic - bo po co. Wygląda na to, że Donald Tusk wierzy jeszcze w tezę, że tego typu kryzysy są naturalnym mechanizmem gospodarczej samoregulacji i nie warto w związku z tym podejmować działania, które mogą pokalać "niezbywalną wolność rynków". Tusk ostatnim praktykiem neoliberalizmu w Europie? Aż tak źle nie jest, aczkolwiek niewątpliwie znajduje się on w awangardzie.

Dopiero teraz udało mi się przebrnąć przez "Kryzys" Krytyki Politycznej. Najpierw nieco na niego się czekało (pojawiały się nawet wątpliwości, czy KP zdąży z wydaniem przewodnika do końca recesji), potem - z powodu sesji - nie miało się zbyt dużo czasu na lekturę. Ogólnie jednak z pewną przykrością stwierdzam, że w rok od pojawienia się w przestrzeni medialnej poczucia, że być może czeka nas spowolnienie, reader ten nie za bardzo zachwyca. Nie dlatego, że nie ma w nim co czytać - jest i zdecydowanie zapoznać się z nim warto. Tak naprawdę jednak zawarte w nim teksty zdają się wahać między dość hermetycznym opisem powodów kryzysu a bardziej "ludzkimi" tekstami polskich twórców, a ta nierówność bywa bardzo trudna, by przez nią przebrnąć. Najdłuższy tekst - 60-stronnicowy esej "Nowy boom czy nowa bańka" Roberta Brennera czytałem pół tygodnia. Nie było łatwo.

Nie zamierzam tylko zrzędzić, aczkolwiek już np. zaprezentowane w liczącej ciut ponad 430 stron książce socjaldemokratyczne rozwiązania problemów zderegulowanej gospodarki nie robią takiego wielkiego wrażenia np. po opublikowaniu przez Europejską Partię Zielonych kompleksowego planu działań w sektorze finansowym - "Weźmy kapitalizm na zieloną smycz". Takie działania, jak objęcie wszelkich instytucji parabankowych legislacją bankową, ograniczenie dźwigni finansowej (czasem stosunek długów instytucji udzielających pożyczek w stosunku do kapitału własnego potrafił wynieść 30-35:1!) czy nadzorowanie miejsc zachodzących konfliktów interesów, takich jak agencje ratingowe, którym zależy na zleceniach, więc dają swoim klientom wysokie wskaźniki, zdają się być dziś oczywistością. Inna sprawa, że wiele o tym się mówi, a niewiele jeszcze realnie zrobiono dla realnej przebudowy międzynarodowej architektury finansowej.

Nie ma co rozpisywać się tu nad źródłami kryzysu - warto samemu przedrzeć się przez tabelki i teksty i zobaczyć, jak polityka fiskalna i monetarna może wpłynąć na przeniesienie się inwestycji spekulacyjnych z jednego sektora na drugi, np. z internetowego na mieszkaniowy, a następnie do działu surowców energetycznych. Opanowane przez neoliberalnych ideologów instytucje, takie jak Fed pod przywództwem Alana Greenspana (swoją drogą jego spowiedź przez amerykańską komisją parlamentarną jednak jest przereklamowana), który najzwyczajniej w świecie "olał" zalecenie Kongresu dotyczące stworzenia przez tę instytucję ram regulacyjnych przy refinansowaniu pożyczek hipotecznych. Także i legislatorzy nie są tu bez winy, sami bowiem - już przy republikańskiej większości - uchylili w 1999 roku ustawę Glass-Steagal Act, zabraniającej łączenia bankom działalności komercyjnej i inwestycyjnej. W ten sposób utorowano drogę do stworzenia instytucji "zbyt dużych, by upaść" i do niebezpiecznej koncentracji rynku, ograniczającej konkurencję i stanowiącej poważne zagrożenie dla ekonomicznej stabilności w wypadku bankructwa którejś z nich.

Dziś pojawia się coraz więcej postulatów, które idą w kierunku zapobieżenia powtórce takiej sytuacji. Ponowne rozdzielenie bankowości inwestycyjnej od komercyjnej, też zapobieżenie koncentracji na rynku czy też wprowadzenie większego wpływu społecznego na znacjonalizowane instytucje finansowe - to tylko kilka z nich. W innym kierunku podążać chce nawrócony z neoliberalizmu Jeffrey Sachs. Chce on walczyć jednocześnie z kryzysem finansowym i klimatycznym, budując międzynarodowe porozumienie na rzecz prac badawczych nad zrównoważonym rozwojem, transferu czystych technologii na "globalne Południe" i zintensyfikowania działań na rzecz osiągnięcia przez kraje rozwijające się Milenijnych Celów Rozwojowych.

Podobnych pomysłów znajdziemy tu więcej - idą one w kierunku przestawienia gospodarki na "zielone tory", zmniejszenia poziomu asymetrii informacji, poprawy sytuacji osób poszkodowanych przez dotychczasową politykę (zachowanie domów przez osoby, które wzięły kredyty hipoteczne, wzrost płacy minimalnej, ułatwienia w zakładaniu związków zawodowych, wreszcie reforma systemu opieki zdrowotnej w USA) i działaniom przeciwcyklicznym w dziedzinie gospodarki. Kryzys stał się wielką okazją do rewizji dotychczas dominujących przekonań o gospodarce, rozwoju nowoczesnej infrastruktury, zatrzymania wzrostu nierówności społecznych i demokratyzacji stosunków gospodarczych. Inne rządy korzystają z tej okazji, tworząc podstawy trwałego, zrównoważonego rozwoju - jedne mniej, inne bardziej umiejętnie. A nasz? Szkoda gadać...