Pytając o Polskę

Kontynuując wątek nieco nietypowych jak na tego bloga (aczkolwiek tak czy siak politycznych) tematów, uznałem, że watro przyjrzeć się dwóm nowym książkom literackim wprost z Wydawnictwa Krytyki Politycznej. Dobrze chyba będzie zacząć od końca i opowiedzenia o najnowszej powieści Mariana Pankowskiego. Powieści dość ciekawej, ale ale zacząć muszę od drobnego ponarzekania. 24,90 zł za jakieś 80 stron lektury, przy czym z jedną trzecią objętości zajmują (owszem, intrygujące) obrazy grające na ludowych przesądach antysemickich - to odrobinkę dużo. Tym bardziej, że widać było, że robi się wszystko, by ową objętość rozdąć jak tylko się da, co widać po wielkości czcionki. Może lepiej byłoby poczekać z "Ostatnim zlotem aniołów" i opublikować swego rodzaju "literacki dwupak"?

Nie będę decydował o nie swoich inwestycjach, zatem porzucam już moralizatorski ton. Pokrótce o fabule - pokrótce, bo zdradzenie większej ilości faktów skończyłoby się zdradzeniem całej fabuły. Główną bohaterką jest Fajga - Żydówka, która przeżyła zagładę z dwóch kluczowych dla toku fabuły wydarzeń. Wydarzenia te stają się następnie przedmiotem interpretacji amerykańskiego Stowarzyszenia Żydów z Europy Środkowo-Wschodniej, którzy zaprosili Fajgę w celu zaprezentowania przez nią swych dramatycznych losów. Wydarzenia te, do poznania których zachęcam, pozostawiają nam sporą możliwość własnego wyciągania wniosków.

Przypowieść o ocaleniu nadaje się całkiem dobrze na Boże Narodzenie - wyświechtane hasło "nie było miejsca dla Ciebie" nabiera w nim nowego, smutnego znaczenia. Pytanie o znaczenie Zagłady, na wieki już obecne w świadomości cywilizacyjnej świata, powinno również być częścią polskiego doświadczenia. Z prostego powodu - odbywała się ona w dużej mierze na "tej ziemi", a ginący byli naszymi sąsiadami, koleżankami, przyjaciółkami i przyjaciółmi. Nagle cały ten świat uległ załamaniu, kiedy nazistowski reżim rozpoczął eksterminację. Do dziś rola Polek i Polaków daleka jest od jednoznaczności, a dwie skrajne strony sporu usiłują pokazać, że byliśmy bądź to aniołami miłosierdzia, bądź też li tylko szmalcownikami i denuncjatorami. Poziom emocji towarzyszących tej debacie utrudnia rzetelne badania i zmierzenie się z własną przeszłością.

Na pewno dużo łatwiej z książki Pankowskiego wyczytać uniwersalne prawdy niż z dzieła Jasia Kapeli "Stosunek seksualny nie istnieje". To, że te książki sąsiadują ze sobą w kolekcji literackiej, jest dość ostrym kontrastem między przeszłością a teraźniejszością. Teraźniejszością, w której trudno jest o znalezienie jednorodnej, wspólnej dla doświadczenia egzystencjalnego dużych grup ludzi narracji. Sam Kapela, zwycięzca wielu slamów poetyckich, wydał swą pierwszą powieść w aurze skandalu. Poziom gorących dyskusji, jakie towarzyszą tej osobie na Instytucie Kultury Polskiej jest całkiem niezłym dowodem na to, że jeśli nie chce się popełnić towarzyskiego faux pas, z książką zaznajomić się warto.

Czy tacy jesteśmy, my, młodzi ludzie? Czy Eligiusz i Wojciech to nasze alter ega? Trudno powiedzieć, chociaż patrząc się na różne badania socjologiczne - nie jest łatwo wykluczyć takiej opcji. Zdaję sobie sprawę z tego, że to dość spore uogólnienie (znowu będę ścigany przez rzekomo obrażonych wpisem ludzi, zarzucających, że nie znam się na tym, co mówię, bo zapewne nie kontaktuję się z ludźmi w moim wieku, dowolnych płci i orientacji, nie studiuję i nigdzie nie wychodzę;)), jednak nie da się ukryć, że dużo wokół nas picia, narkotyków i bólów egzystencjalnych wszelkiej maści. Znalezienie drugiej połówki u Kapeli sąsiaduje u Kapeli z krytyką neoliberalizmu i wyzysku w Chinach, a wyzywanie się od "pedałów" - intrygującym przemyśleniom. W tym dzikim, postmodernistycznym świecie możliwe jest wszystko...

Dziwna to książka. Nie chce się za bardzo wierzyć w to, że tacy jesteśmy, albo przynajmniej bywamy. Nie da się jednak ukryć, że wieczne przebywanie w świecie idei jest bardzo kosztowne psychicznie i fizycznie zwyczajnie wyczerpujące. Stąd potrzeba odpoczynku. Aktualny, szalony pęd za pracą, kasą i prestiżem kończy się często wycofaniem ze sfery publicznej. Świat idei przestaje być przez nas odwiedzany. W ten sposób, oferując łatwą rozrywkę, równie łatwo jest wcisnąć nam dowolny kit. Na przykład poprzez dążenie do przekonania ludzi, że najważniejsze jest li tylko ich dobre samopoczucie, ponad wszystko. Ta przyjemność ma jednak drugie dno - tak jak książka Kapeli. Ostatecznie więc można powiedzieć, że dużo lepiej myśli się o niej po jej przeczytaniu, niż w trakcie.